“De allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie”, zo omschreef iemand ooit de kunst.
Misschien ben je daarom als kunstenaar zo kwetsbaar. Kritiek op je werk voelt als regelrechte kritiek op jezelf, op je diepste zielenroerselen.
In je werk druk je uit wat je zelfs je meest innige geliefde niet kunt vertellen. Het is een intieme dialoog en bij tijden een worsteling op leven en dood met je schepper en met de schepping.
Zelftherapie
Terugkijkend zie ik dat het schilderen voor mij lange tijd voornamelijk een vorm van zelftherapie is geweest.
Een manier om te overleven, om mijzelf te leren kennen en te helen. En om met de wereld in het reine te komen. Met vallen en opstaan heb ik de kunst gesmeed tot een instrument waarmee ik uitdrukking kon geven aan de pijn, de angst, de wanhoop, de razernij, de passie en het onstilbare verlangen van het mens-zijn.
Uit die haat/liefdeverhouding zou veel later een loflied op het bestaan geboren worden, dat meer klankkleur en diepte kreeg met elke emotie die ik kon omhelzen, met elk oordeel dat ik kon loslaten.
Ons eigen lied
Waarom zijn mensen vaak zo bang om echt met hun creativiteit aan de gang te gaan? Het is alsof we ergens aanvoelen dat we dan onszelf gaan tegenkomen. En met name die dingen in onszelf die we tot dan toe – overigens meestal zonder het ons bewust te zijn – zorgvuldig buiten zicht hebben gehouden.
En waarom verlangen we toch ook zo naar dat creatieve proces? Juist omdat we onszelf willen kennen – ons ware zelf. Omdat we allemaal ons eigen lied willen zingen, dat alleen maar gehoord kan worden als het de vruchten in zich draagt van de universele worsteling van ieder afzonderlijk individu.
Kramp en eenzame strijd
Daarom zitten mensen die beginnen met de een of andere vorm van kunstzinnige expressie vaak in een kramp. Ze zijn geraakt door de Muze, door iets wat ze gezien, gehoord of gelezen hebben. En ze willen meteen een Rembrandt, een Mozart of een Shakespeare zijn. Ze willen stante pede dat lied produceren dat anderen in hun harten raakt.
Wat ze vergeten is, dat het bestaan geen tweede Rembrandt, Mozart of Shakepeare kan gebruiken. Het bestaan werkt alleen met unica. En om je eigen unicum te worden moet je die eenzame strijd aangaan met je schaduwen, met al die gevoelens die je niet wilt voelen, met al die gedachten, eigenschappen en ervaringen die je niet wilt hebben – om uiteindelijk tot de ontdekking te komen dat je je eigen lang gezochte wederhelft (in vermomming) aan het bevechten was.
Het verlangen van de kunstenaar naar publiek, naar erkenning is in eerste instantie een roep om gezien te worden. “Zie mij, zie mijn pijn, mijn strijd – bevestig mijn bestaansrecht!” In tweede instantie is het een hunkering naar verbinding, naar resonantie: “Hallo, is daar iemand die mij herkent? Wie trilt er op mijn golflengte?”
Lof en kritiek
De paradox is, dat kunst tegelijkertijd ook afstand schept. De kunstenaar staat op het podium, in de schijnwerpers – het publiek zit in de zaal of loopt door de galerie en kijkt bewonderend tegen de kunstenaar op – of kritisch op hem neer. En hoeveel erkenning er ook komt, altijd blijft er het knagende gevoel: ze komen voor mijn kunst, niet voor mij.
Dus terwijl je enerzijds geneigd bent om kritiek op je werk te ervaren als kritiek op jezelf, vertaal je anderzijds de lof die je krijgt toegezwaaid als een waardering voor je prestaties en niet voor jou zelf. Zodat je op een bepaalde manier toch steeds in de kou blijft staan.
Bewustwording en doodgaan
Dat is ook waarom het kunstenaarschap een weg kan zijn naar zelfrealisatie. Uiteindelijk kom je op een punt waar je de kritiek die jou raakt begint te herkennen als de kritiek die je heimelijk hebt op jezelf. Je begint te beseffen dat wat voor bevestiging, erkenning en waardering je ook krijgt, het nooit genoeg zal zijn als je het niet binnen kunt laten – omdat je op een diep niveau jezelf hebt afgewezen. Dat kan het begin zijn van een stuk zelfonderzoek via andere middelen dan de kunst.
Zo kwam ik vanuit het kunstenaarschap en het begeleiden van creatieve workshops op het pad van bewustwording via emotioneel lichaamswerk, meditatie, reizen naar binnen en onderricht van spirituele Meesters. Een pad waarop ik alle ideeën omtrent mezelf successievelijk heb moeten loslaten om tenslotte uit te komen in de leegte die voelt als doodgaan. Het voelt niet alleen zo, het ís ook een soort dood: de vertrouwde identificatie met de horizontale dimensie van tijd en ruimte – het oordelend en strevend denken en doen – sterft af en de verticale dimensie – het zonder oordeel en doel zomaar hier en nu zijn – wordt geboren.
Pure vreugde
Na deze tweede geboorte was de behoefte om kunst of wat dan ook te maken een tijdlang helemaal verdwenen. Ik begon mezelf en de wereld te herkennen als het ultieme kunstwerk in wording. Er hoefde niets aan gedaan of verbeterd te worden.
Toen de scheppingsimpuls weer terugkwam, was er iets veranderd. Het was niet langer ik die het deed: Het deed mij. Het creëren is nu pure vreugde en niet meer beperkt tot het maken van kunstwerken. Ik zing mijn lied zoals de merel zijn lied zingt: het maakt niet uit of het mooi of lelijk wordt gevonden – het maakt zelfs niet uit of er iemand luistert. Mijn borst is zo vol, ik moet gewoon zingen, anders barst ik uit elkaar. Net als de wolk die zwaar is van regen zich leegregent, zonder zich af te vragen of er wel regen nodig is en waar die terechtkomt.
Unio Mystica – de Meester in onszelf
De horizontale en de verticale dimensie hebben elkaar gevonden: de unio mystica. Waar zij elkaar kruisen krijgt alles wat er is de ruimte. Bang zijn, boos zijn, blij zijn; koken, knutselen, knuffelen; liefhebben, luisteren, lanterfanten; praten, plagen, pijn hebben; surfen, stressen, schateren. Of voor de honderdste keer dezelfde mop vertellen. Het zijn even zo vele speelse uitdrukkingen geworden van het Ene.
Levenskunst
Rondom mij is een centrum voor levenskunst ontstaan. Daar komen mensen naartoe voor emotioneel lichaamswerk, meditatie, reizen naar binnen, spiritueel onderricht en… creatieve expressie. Zij komen vanuit het verlangen om de Meester in zichzelf te vinden en een zuiver gestemd instrument te worden, waarmee het bestaan weer nieuwe composities kan creëren.
En o ja: ik werk zelf ook nog wel eens aan een muurschildering of een schilderij. Zoals nu aan een kindermonument in het St. Jans memorarium in Arnhem: het bloed kruipt waar het niet gaan kan…
Yoyo van der Kooi – yoyo.nl
Op 4 mei de intensive op Samos: Life, the ultimate Teacher
Lees ook:
- De winterblues en lichttherapie
- Geen foto van het Noorderlicht
- Streven naar spirituele verlichting, een zinloze bezigheid?
- Een zingende bultrug geeft zijn verhaal door
- Prognos ® Computerdiagnose volgens acupunctuur
AltNed 